Trẻ sơ sinh bị vàng da: Dấu hiệu và triệu chứng là gì?

Vàng da không phải là một bệnh, mà là một triệu chứng. Triệu chứng này có thể xuất hiện ở cả người lớn và trẻ em, do nhiều nguyên nhân khác nhau như bilirubin trong máu tăng cao, thực phẩm. Vậy thì, triệu chứng vàng da cụ thể là gì, trẻ nào có nguy cơ mắc bệnh vàng da, biến chứng ra sao, hãy tìm hiểu cùng Genetica nhé.

1. Vàng da ở trẻ em

Vàng da là tình trạng rất phổ biến ở trẻ sơ sinh, thường xuất hiện trong vài ngày hoặc vài tuần đầu sau sinh. Vàng da là do một chất màu vàng (sắc tố) gọi là bilirubin. Bilirubin được tạo ra trong quá trình phân hủy bình thường của các tế bào hồng cầu, là một chất màu vàng cam đi qua gan và được đào thải ra khỏi cơ thể.

Gan, lá lách và tủy xương tạo ra bilirubin từ các tế bào hồng cầu đã bị phá vỡ. Sau đó, gan chuyển bilirubin ra khỏi cơ thể qua mật và chảy vào phân. Chứng vàng da xảy ra khi bilirubin không thể loại bỏ khỏi cơ thể đủ nhanh và khi đó, nồng độ trong máu trở nên quá cao. Sự tích tụ của bilirubin khiến da và phần tròng trắng của mắt có màu vàng.

Có hai loại vàng da ở trẻ sơ sinh:

Vàng da sinh lý: khá phổ biến, tỉ lệ 6 trên 10 trẻ sơ sinh. Vàng da sinh lý xảy ra khi bilirubin không di chuyển đủ nhanh ra khỏi cơ thể. Thông thường, nó sẽ tự biến mất khi trẻ được khoảng 2 tuần tuổi. Nếu biểu hiện vàng da vẫn tiếp tục, bé có thể cần phải điều trị.

Vàng da bệnh lý: gồm các rối loạn khác nhau như các bệnh truyền nhiễm, bệnh nội tiết hoặc di truyền, có thể khiến gan không xử lý được bilirubin như bình thường. Trong những trường hợp đó, cần tìm ra và điều trị các vấn đề gây ra vàng da.

2. Nguyên nhân gây ra bệnh vàng da ở trẻ

Khi mang thai, gan của mẹ phá vỡ bilirubin của trẻ. Sau khi chào đời, gan của trẻ sẽ đảm nhận nhiệm vụ này. Vàng da xảy ra khi gan của trẻ không thể tự xử lý thêm bilirubin vì còn non nớt.

Tuy nhiên, đối với hầu hết trẻ sơ sinh, điều này chỉ kéo dài trong vài ngày hoặc vài tuần. Sau đó, gan của hầu hết trẻ sơ sinh có thể xử lý bilirubin một cách bình thường và đưa nó ra ngoài cơ thể để không bị tích tụ và gây vàng da.

Một vài trường hợp, vàng da ở trẻ em có thể là dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn. Khi đó sẽ cần làm thêm các xét nghiệm để tìm ra nguyên nhân vàng da trẻ em và cách điều trị chính xác. Một số vấn đề sức khỏe có thể gây ra bệnh vàng da dai dẳng như:

• Nhóm máu không phù hợp giữa mẹ và con, làm cho các tế bào hồng cầu của trẻ bị phá vỡ nhanh hơn bình thường và làm tăng nồng độ bilirubin
• Các bệnh tế bào máu, chẳng hạn như thiếu máu hồng cầu hình liềm hoặc thiếu hụt glucose-6-phosphate dehydrogenase (G6PD)
• Nhiễm trùng, thường do vi-rút (chẳng hạn như vi-rút CMV) hoặc vi khuẩn (chẳng hạn như nhiễm trùng đường tiết niệu) gây ra. Vàng da cũng có thể là dấu hiệu của một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng hơn, chẳng hạn như herpes simplex hoặc nhiễm trùng huyết.
• Rối loạn nội tiết (nội tiết tố) chẳng hạn như suy giáp (tuyến giáp hoạt động kém) hoặc suy tuyến yên 
• Các tình trạng ngăn chặn dòng chảy của mật ra khỏi gan (ứ mật): chứng teo đường mật hoặc u nang ống mật (ống mật). Một số tình trạng này là do di truyền (bẩm sinh), ví dụ như u xơ nang, thiếu Alpha-1 antitrypsin hoặc hội chứng Alagille.
• Các bệnh di truyền, chẳng hạn như hội chứng Gilbert (một tình trạng phổ biến, vô hại) hoặc bệnh galactosemia (một bệnh nghiêm trọng phải được điều trị bằng chế độ ăn uống đặc biệt cho trẻ). Có nhiều bệnh di truyền khác có thể gây ra vàng da, nhưng hầu hết chúng đều cực kỳ hiếm.

Nhìn chung, vàng da ở trẻ sơ sinh thường xảy ra do gan của trẻ sơ sinh chưa phát triển đầy đủ để phân hủy và bài tiết bilirubin. Tuy nhiên, bệnh vàng da ở trẻ lớn có những nguyên nhân khác. Chúng thường được chia thành ba loại:

Vàng da tắc nghẽn: do tắc nghẽn trong ống mật giữa tuyến tụy và gan

Vàng da tế bào gan: xuất hiện nếu có bệnh hoặc tổn thương gan

Vàng da tan máu: phát triển khi có sự phân hủy bất thường của các tế bào hồng cầu, dẫn đến nồng độ bilirubin quá cao trong máu

3. Trẻ em nào có nguy cơ mắc bệnh vàng da?

Một số trẻ sơ sinh có nhiều khả năng bị vàng da hơn những trẻ khác, đặc biệt là: 

Trẻ sinh non: Khi trẻ được sinh ra quá sớm (trước 37 tuần), gan có thể không phát triển đủ để loại bỏ bilirubin nhanh như bình thường.

Khi trẻ bú sữa mẹ: Vàng da đặc biệt có thể xảy ra ở trẻ khó bú mẹ, do trẻ bú không tốt hoặc do mẹ không sản xuất đủ sữa. Nếu trẻ không bú đủ sữa mẹ trong vài ngày hoặc vài tuần đầu, bé có thể không sản xuất đủ nhu động ruột để loại bỏ bilirubin. Đây được gọi là chứng vàng da khi cho con bú. 

Vì những lý do chưa rõ nguyên nhân, bản thân sữa mẹ đôi khi có thể gây vàng da. Người ta cho rằng một thứ gì đó trong sữa mẹ khiến bilirubin được xử lý chậm hơn.

Đây được gọi là vàng da do sữa mẹ. Nó thường có thể được quan sát thấy và sẽ tự biến mất sau vài tuần hoặc vài tháng, nhưng nếu mức bilirubin trở nên quá cao, một số trẻ có thể cần được bú sữa công thức cho đến khi hết vàng da.

Theo nghiên cứu, từ một số nhóm dân tộc nhất định, trẻ sơ sinh có nguồn gốc dân tộc Đông Á hoặc Địa Trung Hải có nguy cơ mắc bệnh vàng da cao hơn.

Vết bầm tím khi mới sinh: Một vết bầm tím lớn lành lại có thể khiến mức bilirubin tăng lên.

4. Các triệu chứng của bệnh vàng da ở trẻ em là gì?

Da và mắt hơi vàng: Dùng một ngón tay ấn nhẹ lên trán bé. Nếu vùng ấn có màu vàng, bé có thể bị vàng da.

Nước tiểu sẫm màu: Nước tiểu trẻ sơ sinh bình thường có màu vàng nhạt hoặc không màu.

Phân nhạt màu: Phân bình thường có màu vàng xanh ở trẻ bú bình. Trẻ bú sữa mẹ có phân màu vàng mù tạt. Nói chung, màu phân bình thường là vàng, cam, xanh lá cây hoặc nâu. Phân của trẻ không được có màu xám, be, trắng hoặc nhợt nhạt.

Cần đưa trẻ đến phòng khám chuyên khoa gần nhất nếu có những dấu hiệu sau: 

• da chuyển sang màu vàng hơn
• bú kém
• trẻ buồn ngủ hơn bình thường
• tình trạng mất nước
• trẻ yếu
• khó chịu hoặc cáu gắt
• tiếng khóc the thé hoặc không ngừng khóc
• chuyển động mắt kỳ lạ (chẳng hạn như nhìn lên trên)

5. Chẩn đoán bệnh vàng da ở trẻ em như thế nào?

Trẻ sơ sinh nên được kiểm tra vàng da từ bệnh viện trước khi về nhà. Những trẻ có nguy cơ bị vàng da, hoặc những trẻ vẫn bị vàng da nhiều hơn bình thường, có thể cần được kiểm tra lại sau một vài ngày. Các bác sĩ sẽ cho bạn biết tình trạng và cách điều trị của trẻ.

Nếu trẻ vẫn bị vàng da sau 2 tuần tuổi (với những trẻ bú sữa mẹ, có thể đợi đến 3 tuần), các bác sĩ có thể sẽ yêu cầu xét nghiệm máu để tìm “bilirubin toàn phần và trực tiếp” để hiểu rõ hơn về loại vàng da.

Các bác sĩ sẽ khám về những dấu hiệu của bệnh vàng da ở trẻ. Bên cạnh đó, các xét nghiệm vàng da khác có thể bao gồm:

Xét nghiệm máu: đo lượng bilirubin trong máu

Kiểm tra da: sử dụng ánh sáng đặc biệt để đo bilirubin trong da

6. Điều trị bệnh vàng da ở trẻ em như thế nào?

Vàng da sinh lý (vàng da không do bệnh) thường tự khỏi mà không cần điều trị trong vòng hai đến ba tuần. Trong thời gian này, có thể cần xét nghiệm máu của trẻ để chắc chắn rằng mức độ bilirubin đang được cải thiện.

Phương pháp điều trị vàng da thích hợp phụ thuộc vào tình trạng cơ bản. Vàng da ở trẻ sơ sinh do nồng độ bilirubin tăng cao có thể được điều trị bằng đèn chiếu. Với phương pháp điều trị này, con bạn được tiếp xúc với ánh sáng xanh đặc biệt để giúp giảm mức bilirubin.

Nếu vấn đề liên quan đến quá trình phá hủy tế bào hồng cầu nhanh, bác sĩ có thể đề nghị truyền máu, một số loại thuốc hoặc phương pháp di chuyển plasmapheresis, một quá trình tách huyết tương khỏi tế bào máu.

7. Các biến chứng của bệnh vàng da ở trẻ em là gì?

Thông thường, vàng da là tạm thời và không có hại. Trong một số trường hợp hiếm hoi, vàng da có thể nghiêm trọng hoặc thậm chí đe dọa tính mạng. May mắn thay, điều trị kịp thời có thể ngăn ngừa hầu hết các biến chứng của bệnh vàng da ở trẻ em.

Nếu không được điều trị đúng cách, vàng da có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Khi mức độ bilirubin tăng cao nguy hiểm, nó có thể gây hại cho các tế bào khắp cơ thể. Trường hợp vàng da nặng có thể gây tổn thương não (kernicterus) dẫn đến các biến chứng như bại não hoặc điếc.

Trên đây là những thông tin liên quan đến tình trạng vàng da ở trẻ em. Hy vọng ba mẹ sẽ cảm thấy hữu ích và có thêm kiến thức tổng quan về tình trạng này để nhận biết và có thể đưa con đi điều trị kịp thời nếu bé bị vàng da.

Nguồn:

• https://www.nationwidechildrens.org/conditions/jaundice-in-children
• https://www.healthline.com/health/jaundice-in-children
• https://www.pregnancybirthbaby.org.au/jaundice-in-babies
• https://www.nationwidechildrens.org/conditions/jaundice-in-children