Vitamin A có tác dụng gì? Vitamin A là một vi chất dinh dưỡng thiết yếu đóng một vai trò quan trọng trong một loạt các quá trình sinh lý, bao gồm thị lực, phản ứng miễn dịch, biệt hóa và tăng sinh tế bào, giao tiếp giữa các tế bào và sinh sản. Thiếu vitamin A làm suy giảm khả năng miễn dịch và quá trình tạo máu, đồng thời gây phát ban và các hiệu ứng điển hình ở mắt như bệnh mắt đỏ, quáng gà. 

1, Vitamin A là chất gì?

Vitamin A dùng để chỉ hợp chất tan trong chất béo là all-trans-retinol. Tuy nhiên, nó thường được sử dụng để đại diện chung cho retinol và các chất chuyển hóa có hoạt tính của nó, bao gồm retinal, retinyl ester và axit retinoic. 

• Axit retinoic: Chịu trách nhiệm điều chỉnh quá trình phiên mã của hơn 500 gen liên quan đến sự phát triển và biệt hóa tế bào bằng cách đóng vai trò là phối tử tự nhiên cho các thụ thể α, β và γ axit retinoic acid và retinoid X. 
• 11-cis-retinal (dẫn xuất aldehyde của vitamin A): Đóng vai trò như một chất mang màu trong các tế bào thụ cảm ánh sáng của võng mạc thông qua quá trình quang phân tử 11-cis-retinal thành all-trans-retinal. Quá trình này sẽ kích hoạt một dòng tín hiệu để dẫn đến nhận thức ánh sáng ở động vật có xương sống. Do đó, một trong những biểu hiện lâm sàng của tình trạng thiếu vitamin A ở người là chứng quáng gà nghiêm trọng hoặc bệnh máu khó đông. 
• Các retinyl este như retinyl palmitate: Mặc dù không có chức năng sinh học trực tiếp nhưng chất này đóng vai trò như các dạng lưu trữ của vitamin A và như một chất nền để hình thành các chất chuyển hóa có hoạt tính của VA.

2, Vitamin A có tác dụng gì?

Tác dụng của vitamin A rất cần thiết trong việc hình thành rhodopsin, một sắc tố thụ cảm ánh sáng trong võng mạc. Đây là lý do vì sao thiếu vitamin A lại gây ra các bệnh về mắt như khô mắt, mắt đỏ, viêm kết mạc, quáng gà và nguy cơ mù loà.

Vitamin A có tác dụng gì cho da? Vitamin A giúp duy trì các mô biểu mô và rất quan trọng đối với sự ổn định của lysosome và tổng hợp glycoprotein. Do đó, thiếu Vitamin A thường gây suy giảm miễn dịch và gây ra các bệnh về da, bao gồm khô da, phát ban và nguy cơ ung thư biểu mô.

Vitamin A (retinol) cần thiết cho chức năng của các tế bào thần kinh nhạy cảm với ánh sáng (cơ quan thụ cảm ánh sáng) trong võng mạc của mắt và do đó giúp duy trì thị lực ban đêm. Nó cũng giúp giữ cho da và niêm mạc của phổi, ruột và đường tiết niệu khỏe mạnh và bảo vệ chống lại nhiễm trùng. Các nguồn cung cấp vitamin A dồi dào bao gồm dầu gan cá, gan, lòng đỏ trứng, bơ, kem và sữa tăng cường

Carotenoids, chẳng hạn như beta-carotene, là các sắc tố trong trái cây và rau quả tạo cho chúng màu vàng, cam hoặc đỏ. Sau khi tiêu thụ, carotenoid được chuyển hóa từ từ thành vitamin A trong cơ thể. Carotenoid được hấp thụ tốt nhất từ ​​các loại rau nấu chín hoặc nấu chín, ăn kèm với một số chất béo hoặc dầu. Các nguồn cung cấp carotenoid tốt là các loại rau có màu xanh đậm, vàng, cam và các loại trái cây màu vàng và cam.

Thuốc liên quan đến vitamin A (retinoids) được sử dụng để điều trị mụn trứng cá nặng và bệnh vẩy nến. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, việc bổ sung vitamin A, beta-carotene hoặc retinoids giúp giảm nguy cơ mắc một số loại ung thư da. Tuy nhiên, nếu bổ sung bổ sung beta-carotene liều cao kéo dài sẽ có nguy cơ mắc một số bệnh ung thư.

3, Tác dụng phụ của vitamin A

Tình trạng thừa vitamin A có thể gây ra nhiều tác hại cho cả người lớn và trẻ em. Thừa vitamin A hay nhiễm độc tính vitamin A đột ngột (cấp tính) thường là do điều trị vitamin A kéo dài (mãn tính) hoặc do trẻ vô tình nuốt phải một liều lượng lớn vitamin A. Đôi khi độc tính là kết quả của việc sử dụng các công thức đặc biệt của vitamin A liều cao để điều trị mụn trứng cá nặng hoặc các rối loạn da khác.

Nhiễm độc vitamin A thường xảy ra sau khi uống mãn tính với liều lượng trên 10.000 –15.000 μg RAE/ngày. Các triệu chứng nhiễm độc bao gồm khô da, nhức đầu, chán ăn, buồn nôn, đau xương và phù não. 

Hậu quả của việc tiêu thụ chiết xuất vitamin A kéo dài có thể dẫn đến các tác dụng phụ của vitamin A như quái thai và các bất thường về gan. Việc hấp thụ quá nhiều chiết xuất vitamin A cũng có liên quan đến mật độ khoáng xương thấp hơn, dẫn đến tăng nguy cơ loãng xương và gãy xương hoặc gây rụng tóc, nứt môi, khô da, đau đầu, tăng nồng độ canxi trong máu và một chứng rối loạn không phổ biến đặc trưng bởi tăng áp lực trong hộp sọ được gọi là tăng huyết áp nội sọ vô căn.

Tiêu thụ một lượng lớn carotenoid (mà cơ thể chuyển hóa thành vitamin A) trong thực phẩm tuy không gây độc vì carotenoid được chuyển hóa thành vitamin A rất chậm. Tuy nhiên, khi tiêu thụ một lượng rất lớn carotenoid, da có thể chuyển sang màu vàng đậm (được gọi là caroten), đặc biệt là ở lòng bàn tay và lòng bàn chân.

Bổ sung beta-carotene liều cao có thể làm tăng nguy cơ ung thư, nhưng carotenoid được tiêu thụ trong trái cây và rau quả dường như không làm tăng nguy cơ này.

4, Chẩn đoán thiếu hụt vitamin A

Bác sĩ có thể chẩn đoán tình trạng thiếu hụt vitamin A thông qua các xét nghiệm đánh giá mức độ retinol trong huyết thanh, đánh giá lâm sàng và phản ứng với vitamin A.

Ngoài ra, các phát hiện ở mắt cũng có thể cho thấy tình trạng thiếu vitamin A, điển hình là sự suy giảm trong việc thích ứng với bóng tối. Tuy nhiên triệu chứng này cũng có thể xuất hiện trong các tình trạng khác ví dụ như thiếu kẽm, viêm võng mạc sắc tố, tật khúc xạ nặng, đục thủy tinh thể, bệnh võng mạc tiểu đường. 

Cho nên bác sĩ cần chẩn đoán phân biệt bằng phương pháp đo biểu mô tế bào hình que và ghi điện đồ. Hai xét nghiệm này có thể giúp xác định liệu thiếu hụt vitamin A có phải là nguyên nhân gây ra sự suy giảm trong việc thích ứng với bóng tối hay không.

5, Phòng ngừa thiếu hụt vitamin A

Chế độ ăn uống nên bao gồm các loại rau lá xanh đậm, trái cây có màu đậm hoặc sáng màu, ví dụ như đu đủ, cam; cà rốt và rau màu vàng, ví dụ như bí, bí ngô. 

Sữa và ngũ cốc giúp tăng cường vitamin A; gan, lòng đỏ trứng và dầu gan cá rất hữu ích. 

Ngoài ra, carotenoid được hấp thụ tốt hơn khi được tiêu thụ cùng với một số chất béo trong chế độ ăn uống. Vì thế nên bổ sung chất béo thường xuyên hơn.

Nếu nghi ngờ dị ứng sữa ở trẻ sơ sinh, trẻ nên được cung cấp đầy đủ vitamin A trong các lần bú sữa công thức.

Ở các nước đang phát triển, khuyến cáo bổ sung dự phòng vitamin A palmitate trong dầu 200.000 đơn vị (tương đương 60.000 hoạt tính retinol [RAE]) bằng đường uống mỗi 6 tháng một lần cho tất cả trẻ em từ 1- 5 tuổi.

• Trẻ sơ sinh dưới 6 tháng có thể được dùng liều một lần 50.000 đơn vị (15.000 RAE)
• Những trẻ từ 6-12 tháng có thể được tiêm một lần 100.000 đơn vị (30.000 RAE).

6, Điều trị thiếu hụt vitamin A

Chế độ ăn uống thiếu vitamin A thường được điều trị bằng vitamin A palmitate trong dầu 60.000 đơn vị uống/lần/ngày trong 2 ngày, tiếp theo là 4500 đơn vị uống một lần/ngày. 

Điều trị vitamin A ở người kém hấp thu và mắc chứng bệnh về máu

Nếu có biểu hiện nôn mửa hoặc kém hấp thu hoặc có thể xảy ra chứng bệnh máu, người bệnh cần được bổ sung vitamin với liều lượng:

• Liều 50.000 đơn vị cho trẻ dưới 6 tháng tuổi.
• Liều 100.000 đơn vị cho trẻ 6 đến 12 tháng.
• Liều 200.000 đơn vị cho trẻ trên 12 tháng.
• Người lớn nên được tiêm trong 2 ngày, với liều thứ ba sau đó ít nhất 2 tuần. 
• Trẻ sơ sinh và trẻ em mắc bệnh sởi phức tạp liều lượng tương tự được khuyến cáo.

Điều trị vitamin A ở trẻ mắc bệnh sởi

Thiếu vitamin A là một yếu tố nguy cơ của bệnh sởi nặng, điều trị bằng vitamin A có thể rút ngắn thời gian rối loạn và có thể làm giảm mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và nguy cơ tử vong. 

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo, tất cả trẻ em mắc bệnh sởi đều được tiêm 2 liều vitamin A cách nhau 24 giờ với liều lượng.

• 100.000 đơn vị cho trẻ dưới 12 tháng.
• 200.000 đơn vị cho trẻ trên 12 tháng.

Điều trị vitamin A ở trẻ sơ sinh có mẹ dương tính với HIV

Trẻ sơ sinh được sinh ra từ các bà mẹ dương tính với HIV phải được tiêm 50.000 đơn vị (15.000 RAE) trong vòng 48 giờ sau khi sinh. Tuy nhiên, cần tránh dùng vitamin A kéo dài hàng ngày với liều lượng lớn, vì có thể gây độc cho trẻ sơ sinh.

Điều trị vitamin A ở phụ nữ có thai và cho con bú

Đối với phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú, liều dự phòng hoặc điều trị không được vượt quá 10.000 đơn vị (3000 RAE) / ngày để tránh những tổn thương có thể xảy ra cho thai nhi hoặc trẻ sơ sinh.

Vitamin A có tác dụng gì? Tác dụng của vitamin A là thiết yếu trong các quá trình sinh lý của cơ thể. Việc thiếu hoặc dư thừa vitamin A đều gây ra những ảnh xấu tới sức khoẻ. Do đó, cần bổ sung vitamin A đúng cách, đủ liều lượng theo khuyến nghị và đặc biệt, nên thận trọng khi sử dụng các sản phẩm điều trị mụn có chứa vitamin A liều cao.

Nguồn tham khảo:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5683001
2. https://www.msdmanuals.com/professional/nutritional-disorders/vitamin-deficiency,-dependency,-and-toxicity/vitamin-a-deficiency