Thiếu Vitamin A gây bệnh gì? Thừa vitamin A có tốt không?

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thiếu vitamin A ảnh hưởng đến khoảng 19 triệu phụ nữ mang thai và 190 triệu trẻ em ở độ tuổi mẫu giáo, chủ yếu đến từ các khu vực Châu Phi và Đông Nam Á.

Thiếu vitamin A có thể do ăn không đủ, kém hấp thu chất béo hoặc rối loạn gan. Sự thiếu hụt làm suy giảm khả năng miễn dịch và quá trình tạo máu, đồng thời gây phát ban và các hiệu ứng điển hình ở mắt (ví dụ: bệnh mắt đỏ, quáng gà). Thừa vitamin A cũng có thể do rối loạn gan, bổ sung vitamin quá mức, có thể ảnh hưởng đến sức khỏe nhất là gây quái thai ở phụ nữ mang thai.

1, Nguyên nhân gây thiếu vitamin A

Thiếu vitamin A nguyên phát thường do các nguyên nhân sau:

• Thiếu chế độ ăn uống kéo dài: Thường xảy ra ở các khu vực như Nam và đông Á, nơi gạo là lương thực chính nhưng lại không có beta-caroten. Bệnh viêm da Xerophthalmia do thiếu hụt vitamin A Nguyên phát là nguyên nhân phổ biến gây mù ở trẻ nhỏ ở các nước đang phát triển.
• Giảm sinh khả dụng của các carotenoid provitamin A.
• Cản trở sự hấp thụ, lưu trữ hoặc vận chuyển vitamin A.
• Can thiệp vào sự hấp thụ hoặc lưu trữ có khả năng xảy ra trong bệnh: celiac, xơ nang, suy tuyến tụy, bỏ qua tá tràng, tiêu chảy mãn tính, tắc nghẽn ống mật, bệnh giardia và xơ gan.
• Thiếu vitamin A thường gặp trong tình trạng suy dinh dưỡng protein-năng lượng kéo dài không chỉ do chế độ ăn thiếu mà còn do quá trình dự trữ và vận chuyển vitamin A bị khiếm khuyết.

Vitamin A thiết yếu cho cơ thể

2, Thiếu vitamin A gây bệnh gì?

Vitamin A có vai trò quan trọng đối với sức khoẻ của con người, đặc biệt là thị lực và miễn dịch. 

Thiếu vitamin A có thể gây ra các vấn đề sau:

• Quáng gà: Là một trong những dấu hiệu đầu tiên của sự thiếu hụt vitamin A.
• Mù loà: Ở các dạng nghiêm trọng hơn, thiếu vitamin A góp phần gây mù bằng cách làm cho giác mạc rất khô, do đó làm hỏng võng mạc và giác mạc. Ước tính có khoảng 250.000–500.000 trẻ em thiếu vitamin A bị mù mỗi năm và một nửa trong số đó chết trong vòng 12 tháng sau khi mất thị lực. Thiếu vitamin A là nguyên nhân hàng đầu có thể phòng ngừa được của bệnh mù ở trẻ em.
• Nhiễm trùng: Thiếu vitamin A ở trẻ em có liên quan đến tỷ lệ mắc bệnh và tử vong đáng kể do các bệnh nhiễm trùng thông thường.
• Tử vong ở phụ nữ mang thai và cho con bú: Thiếu vitamin A góp phần vào tỷ lệ tử vong ở bà mẹ và các kết quả kém khác của thời kỳ mang thai và cho con bú. Nó cũng làm giảm khả năng chống lại nhiễm trùng.
• Nhiễm trùng hô hấp, tiêu chảy, còi xương: Ngay cả khi thiếu hụt vitamin A cận lâm sàng nhẹ cũng có thể là một vấn đề, vì nó có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp và tiêu chảy của trẻ, giảm tốc độ tăng trưởng, chậm phát triển xương và giảm khả năng sống sót sau các bệnh nghiêm trọng.

3, Thiếu vitamin A nên ăn gì?

Các nguồn cung cấp vitamin A dồi dào bao gồm dầu gan cá, gan, lòng đỏ trứng, bơ, kem và sữa tăng cường.

Carotenoids, chẳng hạn như beta-carotene, là các sắc tố trong trái cây và rau quả tạo cho chúng màu vàng, cam hoặc đỏ. Sau khi tiêu thụ, carotenoid được chuyển hóa từ từ thành vitamin A trong cơ thể. Carotenoid được hấp thụ tốt nhất từ ​​các loại rau nấu chín hoặc nấu chín, ăn kèm với một số chất béo hoặc dầu. 

Các nguồn cung cấp carotenoid tốt là các loại rau có màu xanh đậm, vàng, cam và các loại trái cây màu vàng và cam.

Đu đủ là loại trái cây rất giàu vitamin A

Thừa vitamin A

Thừa vitamin A (độc tính) có thể đột ngột (cấp tính), thường là do trẻ vô tình nuốt phải hoặc mãn tính.

4, Thừa vitamin A gây bệnh gì?

Tiêu thụ quá nhiều vitamin A gây ra rụng tóc, nứt môi, khô da, yếu xương, đau đầu, tăng nồng độ canxi trong máu và một chứng rối loạn không phổ biến đặc trưng bởi tăng áp lực trong hộp sọ được gọi là tăng huyết áp nội sọ vô căn.

Thuốc liên quan đến vitamin A (retinoids) được sử dụng để điều trị mụn trứng cá nặng và bệnh vẩy nến. Việc dùng vitamin A, beta-carotene hoặc retinoids giúp giảm nguy cơ mắc một số loại ung thư da đang được nghiên cứu. Tuy nhiên, nguy cơ mắc một số bệnh ung thư có thể tăng lên sau khi dùng bổ sung beta-carotene liều cao.

Quá nhiều vitamin A có thể có tác dụng có hại (độc tính). Ví dụ, dùng liều hàng ngày gấp 10 lần RDA (mức cho phép hàng ngày được khuyến nghị) hoặc cao hơn trong khoảng thời gian hàng tháng có thể gây ra độc tính. Đôi khi độc tính là kết quả của việc sử dụng các công thức đặc biệt của vitamin A liều cao để điều trị mụn trứng cá nặng hoặc các rối loạn da khác. Một liều lượng nhỏ hơn có thể gây độc cho trẻ sơ sinh, đôi khi trong vòng vài tuần. Nếu trẻ em vô tình uống một liều rất cao, độc tính có thể phát triển nhanh chóng.

Tiêu thụ một lượng lớn carotenoid (mà cơ thể chuyển hóa thành vitamin A) trong thực phẩm không gây độc vì carotenoid chuyển hóa thành vitamin A rất chậm. Thông thường, không có triệu chứng nào xảy ra. Tuy nhiên, khi tiêu thụ một lượng rất lớn carotenoid, da có thể chuyển sang màu vàng đậm (gọi là màu xanh da trời), đặc biệt là ở lòng bàn tay và lòng bàn chân.

Bổ sung beta-carotene liều cao có thể làm tăng nguy cơ ung thư, nhưng carotenoid được tiêu thụ trong trái cây và rau quả dường như không làm tăng nguy cơ này.

Tiêu thụ liều lượng lớn vitamin A mãn tính có thể gây tổn thương gan. Nó cũng có thể gây dị tật bẩm sinh cho thai nhi.

5, Hướng dẫn bổ sung vitamin A đúng cách cho trẻ em

Theo hướng dẫn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), dựa trên nguyên tắc một liều lượng lớn vitamin A được hấp thu tốt và được lưu trữ trong gan, sau đó được huy động khi cần thiết trong một thời gian dài. Cần cung cấp vitamin A liều cao 6 tháng một lần cho đến khi trẻ được 5 tuổi.

Ở trẻ từ 6-59 tháng được coi là cung cấp đầy đủ vitamin A với liều 100 000–200 000 IU, có thể bảo vệ trong 4-6 tháng với khoảng thời gian chính xác tùy thuộc vào vitamin A, nội dung của khẩu phần và tỷ lệ sử dụng của cơ thể.

• Trẻ sơ sinh 6-11 tháng tuổi: Liều 100 000 Đơn vị Quốc tế (IU) 
• Trẻ em từ 12–59 tháng tuổi: Liều 200 000 IU (8, 12).

Các tác dụng phụ trẻ có thể gặp phải như nhức đầu, buồn nôn hoặc nôn và tiêu chảy nhưng tỷ lệ chỉ 3-7%. Những triệu chứng này chỉ thoáng qua, với phần lớn bắt đầu và biến mất trong vòng 24 giờ dùng thuốc. Không có trường hợp tử vong nào được biết đến chỉ do nhiễm độc vitamin A.

Vitamin A (retinol) cần thiết cho chức năng của các tế bào thần kinh nhạy cảm với ánh sáng (cơ quan thụ cảm ánh sáng) trong võng mạc của mắt và do đó giúp duy trì thị lực ban đêm. Nó cũng giúp giữ cho da và niêm mạc của phổi, ruột và đường tiết niệu khỏe mạnh và bảo vệ chống lại nhiễm trùng. Vitamin A vì vậy là thiết yếu đối với cơ thể và thiếu vitamin A hay dư thừa vitamin A đều không ảnh hưởng nhất định tới sức khoẻ. Do đó điều quan trọng là cần bổ sung vitamin A đúng liều lượng để không gây mất cân bằng chất này trong cơ thể.

Nguồn tham khảo:

1. https://www.msdmanuals.com/professional/nutritional-disorders/vitamin-deficiency,-dependency,-and-toxicity/vitamin-a-deficiency
2. https://www.who.int/data/nutrition/nlis/info/vitamin-a-deficiency#:~:text=What%20are%20the%20consequences%20and,damaging%20the%20retina%20and%20cornea.
3. https://www.msdmanuals.com/home/disorders-of-nutrition/vitamins/vitamin-a-excess
4. https://www.msdmanuals.com/home/disorders-of-nutrition/vitamins/vitamin-b6-deficiency
5. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/44664/9789241501767_eng.pdf