Vitamin D là gì? Có vai trò, tác dụng gì với trẻ sơ sinh

1, Vitamin D là gì?

Vitamin D là một loại vitamin tan trong chất béo có tự nhiên trong một số loại thực phẩm, hoặc được thêm vào những loại khác và có sẵn dưới dạng thực phẩm bổ sung. Vitamin D còn được gọi là “calciferol”, được sản xuất nội sinh khi tia cực tím (UV) từ ánh sáng mặt trời chiếu vào da và kích hoạt quá trình tổng hợp vitamin D.

Vitamin D có thể hấp thụ qua thực phẩm hoặc ánh nắng mặt trời

Cơ thể có thể hấp thụ vitamin D từ ánh nắng mặt trời, thực phẩm và chất bổ sung. Thực phẩm và chất bổ sung là trơ về mặt sinh học và phải trải qua hai quá trình hydroxyl hóa trong cơ thể để kích hoạt. 

Quá trình hydroxyl hóa đầu tiên xảy ra ở gan, chuyển đổi vitamin D thành 25-hydroxyvitamin D [25(OH)D], còn được gọi là “calcidiol”. Quá trình hydroxyl hóa thứ hai xảy ra chủ yếu ở thận và tạo thành 1,25-dihydroxyvitamin D [1,25(OH)2D] có hoạt tính sinh lý, còn được gọi là “calcitriol”.

2, Tác dụng của vitamin D là gì?

Vitamin D thúc đẩy sự hấp thụ canxi trong ruột và duy trì nồng độ canxi, phốt phát trong huyết thanh đầy đủ. Điều này giúp cho quá trình khoáng hóa xương diễn ra bình thường và ngăn ngừa tetani do hạ canxi máu. Hạ canxi máu gây ra sự co cơ không tự chủ, dẫn đến chuột rút và co thắt. 

Vitamin D cũng cần thiết cho sự phát triển của xương và tái tạo xương bởi các nguyên bào xương. Nếu không có đủ vitamin D, xương có thể trở nên mỏng, giòn hoặc biến dạng. Cơ thể có đủ vitamin D giúp ngăn ngừa bệnh còi xương ở trẻ em và bệnh nhuyễn xương ở người lớn. Cùng với canxi, vitamin D cũng giúp bảo vệ người lớn tuổi khỏi bệnh loãng xương.

Vitamin D có các vai trò khác trong cơ thể, bao gồm giảm viêm cũng như điều chỉnh các quá trình như tăng trưởng tế bào, chức năng thần kinh cơ và miễn dịch, chuyển hóa glucose. Nhiều gen mã hóa protein điều chỉnh sự tăng sinh, biệt hóa và quá trình chết theo chương trình của tế bào được điều biến một phần bởi vitamin D. Nhiều mô có thụ thể vitamin D và một số mô chuyển đổi 25(OH)D thành 1,25(OH)2D.

3, Có nên bổ sung vitamin D cho trẻ sơ sinh?

Ở trẻ em, thiếu vitamin D có biểu hiện là còi xương, một bệnh đặc trưng bởi mô xương không được khoáng hóa đúng cách, dẫn đến xương mềm và biến dạng xương. Ngoài biến dạng xương và đau đớn, bệnh còi xương nặng có thể gây chậm phát triển, thiểu năng, co giật do hạ canxi máu, co thắt uốn ván, bệnh cơ tim và bất thường về răng.

Bú mẹ hoàn toàn trong thời gian dài mà không bổ sung vitamin D có thể gây ra bệnh còi xương ở trẻ sơ sinh. Ở Hoa Kỳ, bệnh còi xương phổ biến nhất ở trẻ sơ sinh và trẻ em da đen bú sữa mẹ. Tại một quận ở Minnesota, tỷ lệ mắc bệnh còi xương ở trẻ em dưới 3 tuổi trong thập kỷ bắt đầu từ năm 2000 là 24,1 trên 100.000. Bệnh còi xương chủ yếu xảy ra ở trẻ em da đen được bú mẹ lâu hơn, sinh ra nhẹ cân, nhẹ cân hơn và thấp hơn những đứa trẻ khác.

Tỷ lệ mắc bệnh còi xương ở trẻ sơ sinh và trẻ em (dưới 7 tuổi) được quan sát bởi 2.325 bác sĩ nhi khoa trên khắp Canada là 2,9 trên 100.000 trong năm 2002–2004 và hầu hết tất cả bệnh nhân còi xương đều được bú sữa mẹ.

Việc tăng cường sữa, một nguồn canxi tốt và các mặt hàng chủ lực khác, chẳng hạn như ngũ cốc ăn sáng và bơ thực vật, với vitamin D bắt đầu từ những năm 1930 cùng với việc sử dụng dầu gan cá khiến bệnh còi xương hiếm gặp ở Hoa Kỳ. Tuy nhiên, tỷ lệ mắc bệnh còi xương đang gia tăng trên toàn cầu, ngay cả ở Hoa Kỳ và Châu Âu, đặc biệt là ở những người nhập cư từ các nước Châu Phi, Trung Đông và Châu Á. Có thể giải thích cho sự gia tăng này bao gồm sự khác biệt di truyền trong chuyển hóa vitamin D, sở thích ăn kiêng và hành vi dẫn đến ít tiếp xúc với ánh nắng mặt trời hơn.

Do đó, bổ sung vitamin D cho trẻ em là điều cần thiết để giúp trẻ có thể phát triển đầy đủ và khỏe mạnh. 

Nhưng đối với trẻ sơ sinh, là các bé có tuổi đời dưới 1 tuần tuổi. Mọi nguồn dinh dưỡng qua đường miệng-ruột của bé chỉ nên là sữa mẹ hoặc sữa công thức, tức là bé có thể nạp vitamin D và các loại dinh dưỡng khác thông qua nguồn sữa mẹ. 

Việc bổ sung vitamin D ngoài sữa mẹ sữa công thức đều không được khuyến nghị. Lạm dụng vitamin D ở trẻ sơ sinh có thể gây ra những hệ luỵ bất lợi cho tiêu hóa và quá trình phát triển của trẻ, đồng thời có thể dẫn đến bệnh tật như sỏi thận.

Ngoài sữa mẹ, trẻ sơ sinh có thể được bổ sung vitamin D qua ánh nắng mặt trời bằng cách cho trẻ tắm nắng.

Nguồn vitamin D chính được tổng hợp trong da từ cholesterol sau khi tiếp xúc với tia UV-B. Phơi nhiễm toàn thân trong những tháng mùa hè từ 10 đến 15 phút ở người lớn có sắc tố da nhạt hơn sẽ tạo ra từ 10000 đến 20000 IU vitamin D3 trong vòng 24 giờ. Trong khi đó, những người có sắc tố sẫm màu hơn cần tiếp xúc nhiều hơn từ 5 đến 10 lần để tạo ra lượng vitamin D39,10 tương tự.

4, Bổ sung vitamin D cho trẻ sơ sinh đúng cách

Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến nghị, bổ sung 10 mcg (400 IU)/ngày vitamin D cho trẻ bú mẹ hoàn toàn và một phần bắt đầu ngay sau khi sinh và kéo dài cho đến khi trẻ cai sữa bằng cách tiêu thụ ít nhất 1.000 mL/ngày sữa công thức hoặc sữa nguyên chất có bổ sung vitamin D. 

AAP cũng khuyến nghị bổ sung 10 mcg (400 IU)/ngày vitamin D cho tất cả trẻ sơ sinh không bú mẹ và ăn ít hơn 1.000 mL/ngày sữa bột hoặc sữa tăng cường vitamin D. 

Một phân tích dữ liệu NHANES 2009–2016 cho thấy, chỉ 20,5% trẻ sơ sinh bú sữa mẹ và 31,1% trẻ sơ sinh không bú mẹ ăn đủ lượng chất bổ sung được khuyến nghị này.

Nếu bổ sung vitamin D cho trẻ sơ sinh từ ánh nắng mặt trời, cha mẹ chỉ nên cho bé tắm nắng từ 7-9h sáng và 14-18h (giờ Việt Nam). Tránh cho bé tắm nắng vào các giờ cao điểm, vì lúc này lượng tia cực tím rất cao. Tia cực tím là thủ phạm gây ung thư da hàng đầu. Ngoài ra, cần tránh tiếp xúc với ánh nắng trong giờ cao điểm từ 11h-15h (giờ Việt Nam) vì sẽ gây ra tình trạng sốc nhiệt, mất nước gây nguy hiểm cho trẻ sơ sinh.

Nếu trẻ bị thiếu vitamin D nghiêm trọng, điều trị vitamin D là cần thiết để tránh khỏi bệnh tật.

Theo phác đồ điều trị vitamin D của Bệnh viện Nhi đồng Nottingham (Cholcalciferol (D3) hoặc Ergocalciferol (D2))

• Trẻ dưới 1 tháng: Điều trị ban đầu 1500 IU mỗi ngày.
• Trẻ 1-6 tháng tuổi: Điều trị ban đầu 3000 IU mỗi ngày.
• Trẻ 6 tháng - 12 tuổi: Điều trị ban đầu 6000 IU mỗi ngày.
• Trẻ lớn hơn 12 tuổi: Điều trị ban đầu 10.000 IU mỗi ngày

Điều trị ban đầu nên kéo dài từ 6 đến 8 tuần và sau đó là duy trì 400 IU mỗi ngày.

Tắm nắng là một cách bổ sung vitamin D cho trẻ sơ sinh được khuyến nghị

6, Dấu hiệu trẻ bị thiếu vitamin D

Trẻ bị thiếu vitamin D nặng thường biểu hiện ở bệnh còi xương với các triệu chứng như sau.

• Đổ mồ hôi nhiều ở đầu, ngực mà không phải do thời tiết nắng nóng
• Chậm phát triển.
• Co giật do hạ canxi máu.
• Giảm khối lượng xương và những thay đổi hoặc gãy xương đặc trưng.

Ngoài ra, trẻ còn có thêm các triệu chứng không đặc hiệu khác như: 

• Khó chịu.
• Thờ ơ và chậm phát triển. 
• Nhiễm trùng đường hô hấp dưới. 

7, Những trẻ em nào có nguy cơ thiếu vitamin D?

Những trẻ sau có nguy cơ thiếu vitamin D cần được chú ý bổ sung.

Trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn nhưng không được bổ sung vitamin D hoặc không được tiếp xúc với ánh sáng mặt trời đầy đủ: Nhóm này sẽ có nguy cơ cao bị thiếu vitamin D và/hoặc còi xương.

Trẻ sơ sinh có sắc tố da sẫm màu hơn: Những trẻ này có nguy cơ thiếu vitamin D cao hơn. Một thực tế được giải thích cho điều này là do nguy cơ thiếu hụt cao hơn khi sinh và hàm lượng vitamin D trong sữa của những phụ nữ bị thiếu hụt đã giảm.

Mẹ thiếu canxi trong thời kỳ mang thai: Thiếu vitamin D trong thời kỳ mang thai có thể làm tăng nguy cơ thai nhi phát triển và phát triển xương bất thường.

Nên cho trẻ đi khám dinh dưỡng nếu có triệu chứng nghi ngờ thiếu vitamin D

Vitamin D cần thiết từ tuổi trong thai, vì vậy phụ nữ mang thai, các bà mẹ cho con bú cần có chế độ ăn uống đa dạng, đầy đủ các loại dinh dưỡng, trong đó có vitamin D để cung cấp cho thai nhi và trẻ nhỏ. Khi nhận thấy trẻ có các dấu hiệu thiếu vitamin D, đặc biệt các triệu chứng của bệnh còi xương, cha mẹ nên đưa trẻ tới khám dinh dưỡng để có chẩn đoán chính xác và bổ sung vitamin D đúng cách theo hướng dẫn của bác sĩ Nhi khoa hoặc bác sĩ dinh dưỡng.

Nguồn:

1. https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminD-HealthProfessional/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3103147/
3. https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2010/0315/p745.html
4. https://www.nuh.nhs.uk/vitamin-d-deficiency-in-children/