Nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết bệnh vàng da ở trẻ em

Bài viết được dịch và biên tập bởi Thắm Nguyễn và được tham vấn y khoa từ Thầy thuốc ưu tú, BS Trần Ngọc Đường, Nguyên trưởng khoa Nhi Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch, Cố vấn chuyên môn khoa Nhi, bệnh viện Quận 11. Bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.

1. Vàng da ở trẻ em

Vàng da là tình trạng rất phổ biến ở trẻ sơ sinh. Nó thường xuất hiện trong vài ngày hoặc vài tuần đầu sau sinh. Hầu hết các trường hợp vàng da không phải do bất kỳ bệnh lý hoặc vấn đề liên quan nào gây ra và khỏi nhanh chóng mà không cần bất kỳ điều trị nào.

Vàng da là do một chất màu vàng (sắc tố) gọi là bilirubin. Gan, lá lách và tủy xương tạo ra bilirubin từ các tế bào hồng cầu đã bị phá vỡ. Sau đó, gan chuyển bilirubin ra khỏi cơ thể qua mật chảy vào phân. Vàng da xảy ra khi bilirubin không thể được loại bỏ khỏi cơ thể đủ nhanh và nồng độ trong máu trở nên quá cao. Sự tích tụ của bilirubin khiến da và phần tròng trắng của mắt có màu vàng.

Có hai loại vàng da ở trẻ sơ sinh:

• Vàng da sinh lý: Loại này khá phổ biến. Tỉ lệ khoảng 6 trong số 10 trẻ sơ sinh. Vàng da sinh lý xảy ra khi bilirubin không di chuyển ra khỏi cơ thể đủ nhanh. Thông thường, nó sẽ tự biến mất khi trẻ được khoảng 2 tuần tuổi. Nếu vẫn còn biểu hiện vàng da tiếp tục, có thể cần phải điều trị.
• Vàng da bệnh lý: Các rối loạn khác nhau, chẳng hạn như các bệnh truyền nhiễm, nội tiết (nội tiết tố) hoặc di truyền (di truyền), có thể khiến gan không xử lý được bilirubin như bình thường. Trong những trường hợp đó, vấn đề gây ra vàng da cần được tìm ra và điều trị.

2. Nguyên nhân gây ra bệnh vàng da ở trẻ

Khi mang thai, gan của mẹ phá vỡ bilirubin của trẻ. Sau khi chào đời, gan của trẻ sẽ đảm nhận nhiệm vụ này. Vàng da xảy ra khi gan của trẻ không thể tự xử lý thêm bilirubin. Vì gan của trẻ còn non nớt nên tình trạng vàng da khá phổ biến.

Tuy nhiên, đối với hầu hết trẻ sơ sinh, điều này chỉ kéo dài trong vài ngày hoặc vài tuần. Sau đó, gan của hầu hết trẻ sơ sinh có thể xử lý bilirubin một cách bình thường và đưa nó ra ngoài cơ thể để không bị tích tụ và gây vàng da.

Một vài trường hợp, vàng da ở trẻ em có thể là dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn. Khi đó sẽ cần làm thêm các xét nghiệm để tìm ra nguyên nhân vàng da trẻ em và cách điều trị chính xác. Một số vấn đề sức khỏe có thể gây ra vàng da dai dẳng bao gồm:

• Nhóm máu không phù hợp giữa mẹ và con, làm cho các tế bào hồng cầu của trẻ bị phá vỡ nhanh hơn bình thường và làm tăng nồng độ bilirubin
• Các bệnh tế bào máu, chẳng hạn như thiếu máu hồng cầu hình liềm hoặc thiếu hụt glucose-6-phosphate dehydrogenase (G6PD)
• Nhiễm trùng, thường do vi-rút (chẳng hạn như vi-rút CMV) hoặc vi khuẩn (chẳng hạn như nhiễm trùng đường tiết niệu) gây ra. Vàng da cũng có thể là dấu hiệu của một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng hơn, chẳng hạn như herpes simplex hoặc nhiễm trùng huyết.
• Rối loạn nội tiết (nội tiết tố), chẳng hạn như suy giáp (tuyến giáp hoạt động kém) hoặc suy tuyến yên 
• Các tình trạng ngăn chặn dòng chảy của mật ra khỏi gan (ứ mật), chẳng hạn như chứng teo đường mật hoặc u nang ống mật (ống mật). Một số tình trạng này là do di truyền (bẩm sinh), ví dụ như u xơ nang, thiếu Alpha-1 antitrypsin hoặc hội chứng Alagille.
• Các bệnh di truyền, chẳng hạn như hội chứng Gilbert (một tình trạng phổ biến, vô hại) hoặc bệnh galactosemia (một bệnh nghiêm trọng phải được điều trị bằng chế độ ăn uống đặc biệt cho trẻ). Có nhiều bệnh di truyền khác có thể gây ra vàng da, nhưng hầu hết chúng đều cực kỳ hiếm.

3. Trẻ em nào có nguy cơ mắc bệnh vàng da?

Một số trẻ sơ sinh có nhiều khả năng bị vàng da hơn những trẻ khác. Bao gồm:

Trẻ sinh non: Khi trẻ được sinh ra quá sớm (trước 37 tuần), gan có thể không phát triển đủ để loại bỏ bilirubin nhanh như bình thường.

Khi trẻ bú sữa mẹ: Vàng da đặc biệt có thể xảy ra ở trẻ khó bú mẹ, do trẻ bú không tốt hoặc do mẹ không sản xuất đủ sữa. Nếu trẻ không bú đủ sữa mẹ trong vài ngày hoặc vài tuần đầu, nó có thể không sản xuất đủ nhu động ruột để loại bỏ bilirubin. Đây được gọi là chứng vàng da khi cho con bú .

Vì những lý do chưa rõ nguyên nhân, bản thân sữa mẹ đôi khi có thể gây vàng da. Người ta cho rằng một thứ gì đó trong sữa mẹ khiến bilirubin được xử lý chậm hơn.

Đây được gọi là vàng da do sữa mẹ. Nó thường có thể được quan sát thấy và sẽ tự biến mất sau vài tuần hoặc vài tháng, nhưng nếu mức bilirubin trở nên quá cao, một số trẻ có thể cần được bú sữa công thức cho đến khi hết vàng da.

Từ một số nhóm dân tộc nhất định: Trẻ sơ sinh có nguồn gốc dân tộc Đông Á hoặc Địa Trung Hải có nguy cơ mắc bệnh vàng da cao hơn.

Vết bầm tím khi mới sinh: Khi một vết bầm tím lớn lành lại, nó có thể khiến mức bilirubin tăng lên.

4. Các triệu chứng của bệnh vàng da ở trẻ em là gì?

Da và mắt hơi vàng: Dùng một ngón tay ấn nhẹ lên trán bé. Nếu vùng ấn có màu vàng, bé có thể bị vàng da.

Nước tiểu sẫm màu: Nước tiểu trẻ sơ sinh bình thường có màu vàng nhạt hoặc không màu.

Phân nhạt màu: Phân bình thường có màu vàng xanh ở trẻ bú bình. Trẻ bú sữa mẹ nên đi ngoài ra phân màu vàng mù tạt. Nói chung, màu phân bình thường là vàng, cam, xanh lá cây hoặc nâu. Phân của trẻ không được có màu xám, be, trắng hoặc nhợt nhạt.

Cần đưa trẻ đến phòng khám chuyên khoa gần nhất nếu có những dấu hiệu sau: Da chuyển sang màu vàng hơn, bú kém, trẻ buồn ngủ hơn bình thường, tình trạng mất nước, trẻ yếu, khó chịu hoặc cáu gắt, tiếng khóc the thé hoặc không ngừng khóc, chuyển động mắt kỳ lạ (chẳng hạn như nhìn lên trên).

5. Chẩn đoán bệnh vàng da ở trẻ em như thế nào?

Trẻ sơ sinh nên được kiểm tra vàng da từ bệnh viện trước khi về nhà. Những trẻ có nguy cơ bị vàng da, hoặc những trẻ vẫn bị vàng da nhiều hơn bình thường, có thể cần được kiểm tra lại sau một vài ngày. Các bác sĩ sẽ cho bạn biết tình trạng và cách điều trị của trẻ.

Nếu trẻ vẫn bị vàng da sau 2 tuần tuổi (với những trẻ bú sữa mẹ, có thể đợi đến 3 tuần), các bác sĩ có thể sẽ yêu cầu xét nghiệm máu để tìm “bilirubin toàn phần và trực tiếp” để hiểu rõ hơn về loại vàng da.

Các bác sĩ sẽ khám về những dấu hiệu của bệnh vàng da ở trẻ. Bên cạnh đó, các xét nghiệm vàng da khác có thể bao gồm:

• Xét nghiệm máu: đo lượng bilirubin trong máu
• Kiểm tra da: sử dụng ánh sáng đặc biệt để đo bilirubin trong da

6. Điều trị bệnh vàng da ở trẻ em như thế nào?

Vàng da sinh lý (vàng da không do bệnh) thường tự khỏi mà không cần điều trị trong vòng hai đến ba tuần. Trong thời gian này, có thể cần xét nghiệm máu của trẻ để chắc chắn rằng mức độ bilirubin đang được cải thiện.

Một số trẻ sơ sinh cần một phương pháp điều trị gọi là chiếu đèn. Điều này khiến da trẻ tiếp xúc với một loại ánh sáng xanh đặc biệt. Ánh sáng gây ra phản ứng hóa học trên da giúp cơ thể loại bỏ bilirubin dễ dàng hơn qua nước tiểu và phân. Tùy thuộc vào mức độ bilirubin, đèn chiếu có thể mất từ vài giờ đến vài ngày.

Chiếu đèn cho bệnh vàng da:

• Đèn chiếu thông thường: Trẻ được đặt trên giường dưới bộ đèn chiếu. Đây là những loại đèn tạo ra ánh sáng xanh đặc biệt. Miếng che mắt mềm bảo vệ mắt của trẻ trong quá trình điều trị bằng đèn chiếu.

Nếu phương pháp quang trị liệu không làm giảm nồng độ bilirubin đủ thấp hoặc đủ nhanh, trẻ bị vàng da nặng có thể cần truyền máu (một phần máu của trẻ được lấy ra và thay thế bằng máu của người hiến tặng), nhưng điều này hiếm khi cần thiết.

Đối với trẻ bị vàng da bệnh lý (vàng da do bệnh lý), liệu trình điều trị tốt nhất tùy thuộc vào nguyên nhân. Như đã thảo luận ở trên, vàng da bệnh lý có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau và có thể cần nhiều xét nghiệm khác nhau để tìm ra vấn đề và cách điều trị.

7. Các biến chứng của bệnh vàng da ở trẻ em là gì?

Thông thường, vàng da là tạm thời và không có hại. Trong một số trường hợp hiếm hoi, vàng da có thể nghiêm trọng hoặc thậm chí đe dọa tính mạng. May mắn thay, điều trị kịp thời có thể ngăn ngừa hầu hết các biến chứng của bệnh vàng da ở trẻ em.

Nếu không được điều trị đúng cách, vàng da có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Khi mức độ bilirubin tăng cao nguy hiểm, nó có thể gây hại cho các tế bào khắp cơ thể. Trường hợp vàng da nặng có thể gây tổn thương não (kernicterus) dẫn đến các biến chứng như bại não hoặc điếc.

Nguồn: https://www.nationwidechildrens.org/conditions/jaundice-in-children

Tham Khảo Thêm:

• Dấu hiệu nhận biết trẻ bị tự kỷ dưới 24 tháng
• Trẻ biếng ăn phải làm sao? Nguyên nhân và cách điều trị
• Dị ứng hải sản là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa